Nederlandse toestemming voor gebruik F-16’s boven Rusland past bij vage grens tussen defensief en offensief (2024)

Oorlog in Oekraïne Oekraïne mag door Nederland geleverde wapens inzetten bij offensieve acties op Russisch grondgebied, mits Kyiv zich aan het oorlogsrecht houdt. Experts denken echter niet dat Oekraïne F-16’s boven Rusland gaat inzetten.

• Auteurs
  • Hans Steketee
• Gepubliceerd op29 augustus 2024
• Leestijd3 minuten

Oekraïne mag door Nederland geleverde wapens, zoals F-16-gevechtsvliegtuigen, inzetten bij offensieve acties op Russisch grondgebied. „Wij hebben geen restricties opgelegd aan het gebruik en bereik van de gevechtsvliegtuigen”, mits Oekraïne zich houdt aan het oorlogsrecht, zei Onno Eichelsheim, Commandant der Strijdkrachten, donderdag tegen de NOS.

De hoogste militair lijkt daarmee de positie die Nederland tot nu toe innam te verruimen. Toenmalig minister van Defensie Kajsa Ollongren zei in april nog dat Kyiv „ter zelfverdediging” doelwitten over de Russische grens mag aanvallen met wapens die Nederland heeft geleverd. „Volgens het VN-handvest mag je degenen tegen wie je je verdedigt ook aanvallen, bijvoorbeeld in Rusland”, aldus Ollongren in een vraaggesprek met NRC.

Ollongren deed haar uitspraken terwijl de positie van Charkiv steeds penibeler leek door een Russisch offensief in Oekraïne. De Oekraïense operatie in de Russische regio Koersk, die op 6 augustus begon en grote terreinwinst heeft opgeleverd, maakt de grens tussen defensief en offensief nu vager. „Oekraïne moet wel anders acteren dan het de afgelopen periode heeft gedaan, want nu is het een statisch front”, zei Eichelsheim. „Dus ik begrijp vanuit militair operationeel oogpunt heel goed dat Oekraïne het op deze manier probeert.”

Onderscheppingen

Nederland, Denemarken, Noorwegen en België hebben samen ruim negentig F-16’s toegezegd, en ook Griekenland zou ze willen leveren. Daarvan zouden er nu enkele tientallen in Oekraïne zijn. Of Oekraïne F-16’s daadwerkelijk gebruikt boven Russisch grondgebied is wel de vraag. President Zelensky zei begin augustus voor het eerst dat F-16’s waren ingezet, maar niet waar en hoe. Dinsdag zei hij dat F-16’s „met gunstig resultaat” een rol hadden gespeeld bij het onderscheppen van Russische raketten tijdens de grote aanval op Oekraïense energievoorzieningen van een dag eerder.

Wij hebben geen restricties opgelegd aan het gebruik en bereik van de gevechtsvliegtuigen

De F-16 kan in meerdere rollen worden gebruikt. Behalve voor het onderscheppen van kruisraketten bijvoorbeeld ook voor het uitschakelen van andere vliegtuigen, tegen Russische radar- en luchtverdedigingsinstallaties, en bij aanvallen tegen andere gronddoelen. Oekraïense F-16’s kunnen daartoe onder meer beschikken over warmtezoekende raketten voor de korte afstand, radargeleide raketten met een bereik van meer dan honderd kilometer en maximaal acht ‘slimme’ bommen per vliegtuig, die naar afzonderlijke gronddoelen geleid kunnen worden. Op vrijgegeven beelden is te zien dat de F-16’s extra brandstoftanks hebben voor een grotere actieradius. Ook zijn ze voorzien van apparatuur tegen (en voor) elektronische oorlogvoering.

In theorie passen de meeste gevechtsrollen van de F-16 binnen de Koersk-operatie. Maar volgens Peter Layton, een Australische luchtmachtexpert verbonden aan de Britse defensiedenktank RUSI, is het „onwaarschijnlijk” dat het [huidige] „kleine aantal F-16’s een significant effect op het slagveld heeft”, zei hij eerder deze maand in een videogesprek met The Kyiv Independent.

Belangrijker nog, denkt Layton, is dat Kyiv „erg voorzichtig moet zijn omdat F-16’s kwetsbaar zijn voor Russische luchtverdediging, die nog steeds erg effectief is”. En als er een F-16 wordt neergeschoten, kost dat Oekraïne ook een kostbare piloot, waarvan er nog steeds niet genoeg in het Westen zijn opgeleid. „Ik vermoed daarom dat ze binnen het Oekraïense luchtruim worden gebruikt, tenzij [Kyiv] ze wil inzetten bij een speciale operatie en het risico op verlies op de koop toeneemt.”

Donderdag werd bekend dat een Oekraïense F-16 maandag is neergestort. Het lijkt erop dat de crash is veroorzaakt door een fout van de piloot – en het toestel niet door Rusland uit de lucht is gehaald. Dat schreef The Wall Street Journal op gezag van een Amerikaanse regeringsbron.

Glijbommen

Gespeculeerd wordt ook dat een klein aantal F-16’s met radargeleide raketten Russische vliegtuigen kunnen onderscheppen voordat deze hun dodelijke glijbommen van vijftig kilometer afstand lanceren naar Oekraïense linies.

Volgens Layton is dat echter „technisch erg moeilijk”. Ten eerste is het onmogelijk om te bepalen waar en wanneer je F-16’s omhoog moet sturen als je niet weet wanneer er waar een aanval komt, en uit welke richting. Ten tweede zijn Oekraïense radarsystemen op de grond en in de lucht, die zo’n aanval moeten coördineren, zichtbaar en dus kwetsbaar. En dat geldt ook voor de F-16’s zelf. Het is sowieso de vraag hoe Oekraïne zijn F-16’s kan inpassen in zijn bestaande luchtverdedigings-infrastructuur, die nog sterk leunt op systemen uit het Sovjet-tijdperk.

Eichelsheim, op bezoek in de Verenigde Staten, zinspeelde erop dat de Amerikanen niet willen dat – in de VS gebouwde – F-16’s gebruikt worden voor aanvallen in Rusland. Volgens de hoogste militair is Washington het daar „deels mee eens”. De VS en Duitsland zijn terughoudend met toestemming voor het gebruik van ‘hun’ wapens in Rusland uit vrees voor escalatie. Toch zijn Amerikaanse wapens, waaronder de HIMARS-raket tegen gronddoelen, gebruikt in de Koersk-operatie. Zonder Amerikaans veto en ook zonder dat het kennelijk bij Rusland een ‘rode lijn’ schond. Duitsland weigert nog steeds zijn Taurus-raket te leveren, die een groot bereik heeft en effectief kan zijn tegen Russische doelwitten in het achterland. Eerder dit jaar zette Jens Stoltenberg, secretaris-generaal van de NAVO, zich kritisch af tegen het verbod om Amerikaanse wapens in Rusland te gebruiken.